کاربرد تلفیقی مدلswot و anp در برنامه ریزی زیست محیطی راهبردی (مطالعه موردی: استان اصفهان)

برنامه ریزی زیست محیطی یک نوع روند تسهیل تصمیم گیری برای رسیدن به توسعه با درنظرگرفتن محیط طبیعی، اجتماعی و اقتصادی است که چارچوبی برای دستیابی به نتایج پایدار را فراهم می کند. امروزه علاوه بر تأکید بر غیرفیزیکی و کالبدی بودن فرایند برنامه ریزی زیست محیطی به راهبردی بودن آن نیز توجه شده است؛ به طوری که مفهوم برنامه ریزی زیست محیطی با رویکرد راهبردی تلفیقی از دو مقوله توجه و شناخت دقیق از وضعیت موجود و ارائه تصویری روشن و پایدار از وضعیت مطلوب در آینده، است. swot یکی از پرکاربردترین ابزارهای برنامه ریزی راهبردی است که در این تحقیق برای بررسی وضعیت محیط زیست استان اصفهان و شهرستان های آن مورد استفاده قرار گرفت. در این تحقیق مهم ترین عوامل درونی (نقاط قوت وضعف) و عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدها) محیط زیست پس از بررسی تحلیلی وضعیت کنونی محیط زیست استان و شهرستان ها و نظرخواهی از کارشناسان و مسئولین به روش پرسش نامه شناسایی شدند. در نهایت وضعیت زیست محیطی 20 شهرستان استان با استفاده از 14 نقطه قوت، 14 نقطه ضف، 13 فرصت و 13 تهدید بررسی شدند. در سطح استان نیز مهم ترین عوامل در دو بخش محیط زیست طبیعی (منابع آبی، تنوع زیستی، اکوتوریسم، پوشش گیاهی و مناطق چهارگانه تحت مدیریت) و محیط زیست انسانی (آلودگی ها، جمعیت، صنعت و مسائل فرهنگی- اجتماعی) طبقه بندی شد که حاصل این طبقه بندی 6 نقطه قوت، 5 نقطه ضعف، 5 فرصت و 5 تهدید در محیط زیست طبیعی و 4 نقطه قوت، 6 نقطه ضعف، 5 فرصت و 6 تهدید در بخش محیط زیست انسانی بود. سپس امتیاز عوامل درونی و خارجی (در سطح استان و شهرستان ها) به ترتیب از طریق ماتریس ارزیابی عوامل درونی (ife) و ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (efe) محاسبه شد که تلاقی این دو امتیاز در ماتریس ie، وضعیت محیط-زیست استان و شهرستان ها را نشان داد. با تشکیل ماتریس swot و مقایسه تمام زیرعوامل شناسایی شده با یکدیگر، استراتژی هایی برای دو بخش محیط زیست طبیعی و انسانی تدوین شد که این استراتژی ها با روش تحلیل شبکه ای (anp) اولویت بندی شدند. نتایج نشان داد که وضعیت زیست-محیطی 50 درصد شهرستان ها در موقعیت تدافعی(wt) قرار گرفت که نشان از نامطلوب بودن آنها است. در سطح استان وجود رودخانه های دائمی در استان نظیر زاینده رود مهم ترین قوت، خشکی زاینده رود در اکثر مواقع سال مهم ترین ضعف، هم جواری با حوزه منابع آب زاگرس مرکزی مهم ترین فرصت و بیابان زائی و روند رو به افزایش آن مهم ترین تهدید بود. در بخش محیط زیست انسانی استان، مهم ترین قوت، ضعف، فرصت و تهدید به ترتیب شامل وجود دانشگاه ها و مراکز علمی متعدد آموزش عالی و موسسات تحقیقاتی، آلودگی هوای کلان شهر اصفهان و شهرهای متصل و مجاور به آن، تشکیل صندوق محیط زیست جهت کمک به تقلیل آلاینده های زیست محیطی و جلوگیری از تخریب محیط زیست و همجواری منابع آب و خاک کشاورزی با مراکز صنعتی و معادن بودند.در سطح استان موقعیت راهبردی یا استراتژیک بخش محیط زیست طبیعی از نوع رقابتی (st) و بخش محیط-زیست انسانی از نوع محافظه کارانه (wt) بود. این دو موقعیت، وضعیت متوسط استان در این دو بخش را نشان می دهد. در اولویت بندی استراتژی ها با روش anp، استراتژی همکاری صندوق محیط زیست با مراکز علمی معتبر همچون دانشگاه ها جهت اجرای طرح ها و پروژه های زیست محیطی در بخش محیط انسانی و استراتژی تدوین و اجرای طرح های آبخوان داری در بخش محیط طبیعی اولین اولویت را به خود اختصاص دادند.